Van boom tot shop
Hout is een natuurlijk materiaal dat blijft reageren op zijn omgeving, zelfs nadat het is gekapt, gedroogd en bewerkt.
De manier waarop een boom groeit zorgt voor de patronen die je in het hout ziet. Dit geldt voor zowel massief hout als fineer. Als je dunne plakjes (fineer) van een boomstam snijdt, kun je het mooiste hout maken van zeldzame en interessante stammen. Dit levert verschillende mooie patronen op in het hout.
Hoe hout groeit
In het midden van een boomstam zit donker hout. Dit heet kernhout. Kernhout wordt vaak gebruikt voor houtbewerking.
Aan de buitenkant van de stam zit spinthout. Dit is lichter van kleur en zachter. Als massief hout wordt spinthout vaak niet gebruikt, maar als fineer kan je het verschil in kleur juist als een extra ontwerpfactor zien! In Santos Palissander zit vaak een strook spint wat duidelijk te zien is.
Een boom groeit elk jaar een beetje. In de lente groeit de boom snel en maakt zacht, licht hout. In de zomer en herfst groeit de boom langzamer en maakt harder, donkerder hout. Als je een boomstam doorzaagt, zie je jaarringen. Deze ringen laten zien hoe oud de boom is.
In de plank of vel fineer zie je de vlamtekening (dosse) of streeptekening (kwartiers of rift) die wordt veroorzaakt door de jaarringen. De fineerfabriek beslist door de snijwijze, welke uitstraling (dosse of kwartiers) het fineer krijgt.
Houtpatronen
Patronen in hout ontstaan door verschillende redenen, zoals de houtvezels zelf, genetische mutatie, ziekte, stress of domweg toeval. De natuur heeft immers zijn eigen wil.
Soms zie je bijzondere patronen, bijvoorbeeld waar twee takken samenkomen. Er onstaat dan een bloem- of pyramidemotief zoals bij bloemmahonie.
Burls zijn knobbels die vaak ontstaan door een wond of insectenplaag. Als je deze opensnijdt, zie je ingewikkelde patronen die alle kanten op gaan. Zie ook ons wortelfineer.
Andere processen, zoals genetische mutatie, kunnen krul-, draai-, blaar-, quilt-, vlek- en vogelogenpatronen veroorzaken.
Vaak zijn dit soort patronen beperkt tot enkele houtsoorten.
Een ander type patroon ontstaat wanneer een boom op een heuvel groeit of gedeeltelijk omvalt maar blijft groeien. Dit zorgt voor compressie van de houtnerven aan de onderkant van de stam en uitrekking aan de bovenkant.
Veel bijzondere patronen in fineer, zoals pommelé of riegel (gewaterd fineer) worden veroorzaakt door lichtreflectie, oftewel het chatoyance-effect (kattenoog-effect). Lees meer.
Hout met bijzondere patronen is zeldzaam en waardevol. Vooral bij wortelfineer groeit de houtnerf vaak in verschillende richtingen tegelijk. Als het hout niet goed behandeld wordt, kan het tijdens het drogen en latere uitzetting en krimp door de seizoenen gaan splijten. Een manier om splijten te voorkomen is door dit hout eerst in dunne fineerlagen te snijden of zagen. Fineer is van nature stabieler dan dikker massief hout. Fineer biedt ook een andere aanpak voor het omgaan met houtbeweging, wat meer vrijheid geeft bij het ontwerpen. Als dunne fineerlagen stevig worden gelijmd op een stabiele ondergrond (drager of dragerplaat genoemd), wordt bijna alle beweging dwars op de nerf voorkomen.
Het snijden van fineer
Voor het snijden van fineer worden op voorhand de beste stammen geselecteerd.
In de fineerfabriek worden de stammen van hun schors ontdaan en letterlijk klaargestoomd voor de volgende stap; het snijden van de vellen fineer uit de stam.
Hoe het fineer uit een stam wordt gesneden, bepaalt welke nerfpatronen en figuren we zien. Een groot mes snijdt langs de natte, relatief zachte, stam die geklemt zit op de snijmachine.
Zo kennen we onder andere:
- Roterend snijden, waardoor schilfineer wordt gecreëerd. De stam wordt tussen twee punten geplaatst en draait tegen het mes aan. Het fineer rolt van de stam af, net als papier dat je afrolt. Het nerfpatroon is meestal vrij gelijkmatig en wordt veelal gebruikt voor multiplex. Het bedekt snel grote oppervlakken zonder naden, wat het ideaal maakt voor goedkopere oppervlakken die er netjes uit moeten zien. Genoest esdoorn (Birdseye maple) is een van de weinige premium fineersoorten die zo gesneden wordt.
- Rift snijden. Deze snijwijze produceert rift-gesneden fineer met een lineair of rechtlijnig nerfpatroon. Bij sommige houtsoorten zal rift snijden het figuurpatroon benadrukken dat bekend staat als mottling (komt vaak voor in makoré, satijnhout en eucalyptus). Ook eiken wordt veel rift gesneden vanwege zijn rustige uitstraling.
- Dosse snijden. Het merendeel van alle houtfineer is dosse gesneden. Het nerfpatroon heeft een vlammotief. Als de randen niet worden bijgeknipt, zullen sommige vellen ongelijke randen hebben of spinthout bevatten. Dit kan gebruikt worden om interessante kleurcontrasten te maken.
- Kwartiers snijden veroorzaakt kwartiers gesneden fineer, een vergelijkbare uitstraling als rift-gesneden fineer maar kan door deze andere snijwijze houtpatronen als gewaterd fineer of quilting beter uit laten komen. In eiken zullen er spiegels verschijnen wat niet altijd een gewenste uitstraling is.
De opeenvolgend gesneden vellen worden gebundeld in boeken fineer van doorgaans 24 of 32 vellen. Het patroon van elk vel 'loopt weg' naarmate het mes dieper in de boomstam snijdt. Als je het bovenste vel van het boek naast het 32ste vel legt, zal je een net ander patroon zien.
De fineerboeken worden langs de lange randen geknipt om vellen van dezelfde grootte met rechte randen te maken. Bij het knippen wordt afhankelijk van de gewenste uitstraling en/of houtsoort, het spinthout verwijderd. Na het knippen worden de fineervellen gedroogd en in een klimaatgecontroleerde ruimte bewaard tot ze verkocht worden.
De opslag van fineer
Houtfineer.shop verstuurt het fineer doorgaans opgerold op. Kleinere vellen of vellen wortelfineer worden plat verstuurd.
We raden aan het fineer thuis of in de werkplaats plat te bewaren. Als je het fineer opslaat in een ruimte met gecontroleerde luchtvochtigheid (lees: binnenklimaat met verwarming of airco) zal het op den duur uitdrogen. Een nog opgerolde rol fineer die is uitgedroogd zal zijn vorm behouden.
Omdat fineer aankomt terwijl het nog licht vochtig is, is het gemakkelijk om het uit te rollen zonder dat het barst of splijt.
Leg het onbehandelde houtfineer niet in (direct) zonlicht om verkleuring te voorkomen. Een plank of extra vel fineer als toplaag is voldoende.
Als je van plan bent het fineer voor langere tijd op te slaan, plak dan de uiteinden over de breedte af met fineertape of afplaktape op de dag dat het aankomt, voordat het kan uitdrogen. Het afplakken van de uiteinden voorkomt scheuren die anders gemakkelijk de hele lengte van een vel kunnen doortrekken.